اوزبیک تیلی

اؤزبیکستان جمهوریتی عالی و اؤرته مخصوص تعلیم وزیرلیگی سمرقند دولت چیت تیللر انستیتوسی

یازوچی: ن. تورنیازوف

لاتین الفباسیدن عرب الفباسیگه اؤگیرتیرگن : آلپ تیمور تورانی

متنن،لاتین تیلیده یازیلگن بؤلیب اؤگرتیریله یاتگنیده روس تیلیده گی سؤزلر اینگیلیس تیلیگه ترجمه قیلندی، قالگنلری ایسه یازوچی نینگ یازگنیدیک کوچیریلدی.

3-تیللر نینگ لینگیویستیک تصنیفی.3.1گییولوگیتیک تصنیف. دنیاده گی تیللرنینگ کؤپچیلیگی تاریخن بیر عمومیی ایلدیزگه ایگه بؤلیب، اولر فونیتیک، لیکسیک و گرامتیک خصوصیتلرنینگ یقینلیگی، اؤخششلیگیگه کؤره معین گروهلرگه اجره تیله دی. تاریخن بیر عمومی ایلدیزگه ایگه بؤلگن تیللر قرینداش تیللر حسابلنه دی، اولر تیل عایله سینی تشکیل ایته دی. تیللرنینگ بوندی گروهلنیشی گینولوگیک(قرینداش) تصنیف حسابلنه دی. جمله دن، گینولوگیک تصنیفگه کؤره ییر یوزیده(هند-اروپاتیللری، سیمیت تیللری، خمیت تیللری، فین-اوگار تیللری، آلتای تیللری و باشقه لر) ییگیرمه گه یقین تیل عایله سی موجود بؤلیب، اولرنینگ هر بیری، اؤز نوبتیده ، بیر نیچه تیل تورکولریگه بؤلینه دی. مثلن، دنیاده گی اینگ ییریک تیل عایله لریدن بیری بؤلگن هند-اروپا عایله سی 12ته تیل تورکومینی اؤز ایچیگه آله دی. اؤز نوبتیده، بو تورکوملرنینگ هر بیری بیر نیچه ته ملی تیللردن تشکیل تاپه دی. مثلن جرمن تورکومیگه دت، شوید،نارویچ، آیسلند،  اینگیلیس، هالند، ینگی یهودی کبی ملی تیللر کیرسه، رومان تورکومیگه ایسه فرانسوز، ایتالیان، اسپان، پورتقال، رومنیا، کبی ملی تیللر منصوبدیر. بوندی تورکوملرنی تشکیل ایته دیگن تیللرنینگ بعضیلری اؤلیک تیل بؤلیشی هم ممکن. مثلن، لاتین تیلی رومن تورکومیگه منصوب بؤلگن اؤلیک تیلدیر.

شوندی قیلیب، معین تورکومگه منصوب بؤلگن تیللر گینیولوگیک(قرینداشلیک) جهتدن بیتته اساس تیلدن ترقلگن. معلوم بیر ملی تیللرنینگ شکللنیشیده اساس بؤلیب، اؤزی نطقی علاقه واسطه سی صفتیده ایشلتیلمیدیگن تیل بابا تیل یا کی اساس تیل دییله دی. مثلن، قدیمگی رومن و جرمن تیللر تورکومی حاضرگی اینگیلیس، فرانسوز کبی ملی تیللر اوچون بابا تیل حسابلنسه، حاضرگی برچه تورکی ملی تیللر اوچون قدمگی تورکیی تیل بابا تیلدیر.

بوندن تشقری، تیللر استعمالده بؤلیش تاریخیگه کؤره تیریک و اؤلیک تیللرگه بؤلینه دی. معلوم بیر خلق نینگ معامله ده بؤلیب تورگن تیلی تیریک تیل دییله دی. مثلن حاضرگی اؤزبیک، قازاق، قیرغیز، تورکمن، آذر، تورک، قره قلپاق، تاتار کبی تیللر تیریک تیللردیر. بیزگه چه یازمه منبعلر آرقلی ییتیب کیلگن، اما معلوم بیر خلق تامانیدن حاضر نطقی علاقه المشوویده فعال ایشلتیلمیدیگن تیل اؤلیک تیل دییله دی. مثلن، لاتین تیلی، سنسکیریت(قدیمگی هند) تیلی، قدیمگی خارزم تیلی، قدیمگی سلاوین تیلی و قدیمگی تورکی تیللر اؤلیک تیللردیر. اؤلیک تیللر نینگ پیدا بؤلیشیده، اساسن، قبیله و اورغلرنینگ ملت صفتیده شکللنه باشلشی همده مسقتل ملی تیللر نینگ موجودگه کیلیشی و ترقیاتی اساسی عامل بؤلیب خذمت قیلگن.

کؤپچیلیک خلقلرده بو جریان ایرامیزم نینگ X1عصرده یوز بیرگن. مثلن، قدیمگی تورکی قبیله-اورغلرنینگ ملتلرگه، بیرلشیشی هم شو دورگه تؤغری کیله دی.

2.3 تیللر نینگ قیاسی-تاریخیی توصیفی. تیلرنینگ تاریخن قرینداشلیگی، عمومی و نااؤخشش بؤلیب قالگن خصوصیتلری قیاسی-تاریخیی تحلیل اسلوبی اساسیده انیقلنه دی. مثلن: فارس-تاجیک، روس، اینگیلیس، فرانسوز تیللریده گی مادر،مت،ماتر،موتر،میری سؤزلرینی هند-اروپا عایله سیده گی اینگ قدیمگی لاتین و سنسکیریت تیللریده گی ماتیر، ماته، سؤزلری بیلن قیاسلنیشی مذکور تیللرنینگ قرینداشلیگیدن دلالت بیره دی. تیللرنینگ قیاسی-تاریخیی تحلیل اسلوبی تیلشناسلیکده coperativation(قیاسیlot.coparativus-) اته مه سی بیلن هم یوریتیله دی.

3.3.تیللرنینگ تیپالوگیک تصنیفی. تیپالوگیک تصنیفگه کؤره تیللر تؤرت گروهگه بؤلینه دی:1) امارف تیللر، 2) اگگلیتینیف((aggletinativeتیللر، 3) فلیکتیف تیللر، 4) پولیسینتیتک تیللر.

1.امارف تیللرده سؤزلر گپده بیر-بیری بیلن تؤغریدن تؤغری بیریکیب کیله دی، سؤزلر آره سیده گی سینتیکتیک مناسبت سؤز ترتیبی، اورغو، یاردمچی سؤز آرقلی افاده له نه دی. بوندی خصوصیتگه ایگه بؤلگن تیللرگه ختای، تیبت، برمه، تیللرینی کیریتیش ممکن. امارف تیللرنینگ ینه بیر خصوصیتی شونده کی، اولرده عینن بیر سؤز متینده هر خیل معناده و وظیفه ده کیله ویره دی. مثلن، ختایچه ، ایگی یوایدی سی یوسی(ige yuedi syusi )- آیلیک دم آلیش بیریکمه سیده گی سی یوسی((syusi سؤزی اصلیده دم آلیش استراحت قیلیش معنا سیده گی فعل بؤلیب، بیریکمه ده آت معناسیده کیلگن. مذکور سؤز باشقه بیر اؤرینده ، یعنی بیراز دم آلیش کیرک معناسیده یا آ سی یوسی ایسیا( ya o syusi isya) بیریکیمیده حرکت بیلدیروچی فعل وظیفه سیده ایشله تیلگن.

2. اگگلیتنیتیف تیللرده هر بیر گرامتیک معنی، عادتده علهده افیکس بیلن افاده ایتیله دی. مثلن، اؤزلیک و باشقه تورکیی تیللرده کؤپلیک، ایگه لیک، کیلیشیک معنی لری نینگ علاهیده افیکسلر یاردمیده افاده لنیشی(طلبه-لر-یمیز-دن= talaba-lar-imiz-dan)) شولر جمله سیدن. اگگلیتینیتیف تیللرگه آلتای عایله سیگه کیروچی تیللر همده فین-اوگار تیللری، ایبیریی-کاوکاز و دراوید تیللری کیره دی.

3 فیلیکتیف تیللرده بیردن آرتیق گرامتیک معنی، عادتده، بیرگینه کؤرستگیچ آرقلی افاده له نه دی. مثلن روس تیلیده گی Эти книги сдаю в билиотекбу  گپیده Эти книги اخیرده گی" او" قؤشیمچه سی ایککی خیل گرامتیک معنی نی، یعنی توشوم کیلیشلیگی و کوپلیک معنی لرینی افاده لب کیلگن. شونینگدیک، сдаю سؤزی اخیرده گی ю(یو) قؤشیمچه سی میل، زمان شخص- سان معنی لرینی افاده ایتیش اوچون خذمت قیلگن.

4 پولیسینتیتیک تیللرده بوتون بیر گپ بیتته سؤز شکلیده تلفظ قیلینه دی و یازیله دی. مثلن، چوکات(chukot) تیلیده Tы–ata-kaa-nmы-rkыn – شکلیده گی بیریکمه اؤزبیک تیلیده گی مین سیمیز بوغولرنی اؤلدیریابمن (Men semiz bug‘ularni o‘ldirayapman) گپیگه تینگدیر. پولیسینتیتک تیللرده قیسقه لیک، ایخچملیک ییتکچیلیک قیله دی.

4- تیل نینگ اجتماعی توصیفی. عموم خلق تیلی، ملی تیل و ادبی تیل توشونچه لری تیل نینگ اجتماعی ترقیات جریانینی اؤزیده عکس ایتیروچی تیرمینلر بؤلیب، اولر اؤرته سیده اؤز ارا عضوی باغلیقلیک بؤلیشی بیلن بیر قطارده، فرقلی تامانلر هم موجود. خصوصا، عموم خلق تیلی و ملی تیل، حاضرگی دور نقطه نظریدن قرلگنده، بیر خیل(سینونیم) توشونچه لر دیر. شو باعث تیلشناسلیکده اولر نینگ بیری اؤرنیده ایکینچیسینی قؤللش حاللری هم کؤپ اوچریدی. بیراق عموم خلق تیلی، تیل ترقیاتی نینگ برچه باسقیچینی، یعنی اینگ قدیمدن حاضرگه چه بؤلگن دورنی اؤزیده مجسملشتیره دی. ملی تیل توشونچه سی ایسه انه شو کؤپ عصرلیک تاریخ نینگ ملت شکللنگندن کیینگی دورینی گینه افاده لیدی. دیمک، عموم خلق تیلی توشونچه سی تیل تاریخی نینگ برچه باسقیچلریگه خاص توشونچه بؤلسه میلی تیل توشونچه سی معین ملت نینگ شکلنگندن کینگی دورگه خاصلیگی بیلن اوندن فرقلنه دی.

عموم خلق تیلی و ولی تیل دایره سیده شیوه و لهجه((dialektلر، عادی سؤزلشو تیلی، خلق تیلی، ساتسیه ژرگانلر، ارگولر همده ادبیی تیل کیره دی. عموم خلق و ملی تیل نینگ مهم ترکیبی قسمی بؤلگن مذکور تیل شکللری هم اؤز ارا فرقلنه دی. خصوصا، ادبی تیل عموم خلق تیلی نینگ یا کی ملی تیل نینگ عالی کمونیکیتیف(communicative=علاقه)  شکلی بؤلسه، شیوه لهجه، عادی سؤزلشو و باشقه تیل کؤرینیشلری اونینگ قویی شکلی حسابلنه دی. عینی پیتده اولر ادبیی تیل نینگ دایمی ریواجینی تامینلاوچی مهم ایچکی عامل بؤلیب خذمت قیله دی. اما ساتسیا جرگونلر و ارگولر بوندن مستثنی بؤلیب، اولر عمومی خلق تیلی نینگ یا کی ملی تیل نینگ انقراضگه اوچره گن شکللریدیر.

ادبیی تیل معین گرامتیک قانون و قاعده معیاریگه کیریتیلگن تیل شکلیدیر. ادبی تیل نینگ ایککی خیل کؤرینیشی، یعنی اؤزه کی و یازمه شکلی موجود. آغزه کی شکل یازمه شکلگه نسبتا قدیمیراق بؤلیب، او عموم تیل نینگ : 1) قیته ایشله نیش، 2) اسلوبیی ترماقلنیشی، 3) عنعنوی، عامه وی و عادتی قیافه کسب ایتیشی، 4) نطقی و ایسته تیک احتیاجلرگه خذمت قیلیشی، 5) خلقچیلیک، 6) نسبیی کانسروتیفلیگی، 7) اوست دیالیکتیکلیک کبی دستلبکی معیاری اساسلرگه ایگه بؤلیشیده مهم اهمیت کسب ایته دی. بونده قبیله ، اوروغ و اولر اتفاق نینگ حدودی چیگره لنگن شیوه لریگه خاص دیالیکتل عنصرلر نینگ آغزه کی ایجادی ژنرلری(داستان، ایرتک، قؤشیق، تاپیشماق، مقاللر) واسطه سی قیته ایشلنیش مهم عامل بؤله دی. نتیجه ده عموم خلق تیلی دایره سیده محلی دیالیکتلردن اسطوار بؤلگن تیل شکلی، یعنی آغزه کی پیوتیک اویت دیالیکت وجودگه کیله دی. عموم خلق تیلی تیزیمیده گی دستلبکی ادبی شکلی صفتیده یازو جاری ایتیلگن قدر عملده بؤلیب، کیینچه لیک یازمه تیل نینگ ترقیاتیگه اساس صفتیده خذمت قیله دی. یازو نینگ کشف ایتیلیشی و یازمه تیل نینگ ترقیاتی نتیجه سیده ادبیی تیل نینگ عمل قیلیش دایره سی ینه هم کینگه یدی، اونینگ معیاری اساسی قطعی قاعده لر واسطه سیده تکامیلشیب باره دی. آغزه کی و یازمه تیل شکللری اؤرته سیده گی تفاوتلرنینگ کمیشیگه قولی امکانیت توغیله دی. بو جریاننی حاضرگی اؤزبیک ادبیی تیلی و باشقه ملی تیللر مثالیده کؤریش ممکن. زمانوی ادبی تیل نینگ تیز صورتلر بیلن ریواجلنیب باریشی نتیجه سیده عموم خلق تیلیده موجود بؤلگن دیالیکتل(لهجه وی) فرقلر هم کمییب، دیالیکتلر نینگ عمل قیلیش دایره سی ایسه تاره یب باره دی.

ایسلتمه، کیله سی یازوده اؤزبیک ادبیی تیلی حقیده معلومات بیریله دی.

 

اؤزبیک تیلی

اؤزبیکستان جمهوریتی عالی و اؤرته مخصوص تعلیم وزیرلیگی سمرقند دولت چیت تیللر انستیتوسی

یازوچی: ن. تورنیازوف

لاتین الفباسیدن عرب الفباسیگه اؤگیرتیرگن : آلپ تیمور تورانی

متن،لاتین تیلیده یازیلگن بؤلیب اؤگرتیریله یاتگنیده روس تیلیده گی سؤزلر اینگیلیس تیلیگه ترجمه قیلیندی، قالگنلری ایسه یازوچی نینگ یازگنیدیک کوچیریلدی.

اؤزبیک تیلی(معروضلر متنی)

بیرینچی قسم

اوشبو معروضلر متنیده اؤزبیک تیلی نینگ فونیتیک، گرافیک، آرفوگرافیا، آرفوپوفیا، لیکسیکولیوگیا،فرازیولوگیا،مورفیمیکا، سؤز یسش و مورفولوگیا بؤلیملری حقیده نظری معلوماتلر جملنگن بؤلیب، مذکور مجموعه سمرقند دولت چیت تیللر انستیتوتی نینگ اینگیلیس، فرانسه، جرمنی، کوریا فیله لوگیاسی و مکتبگه چه تعلیم(چیت تیلی بیلن) اختصاصلیکلری بؤییچه تعلیم آله یاتگن طلبه لرگه ، شونینگدیک، اؤزبیک تیلی بیلن قیزیقوچیلر اوچون مهم معلومات نامه صفتیده خذمت قیلیش ممکن. معروزلر متنی سمرقند دولت چیت تیللر انستیتوتنینگ اؤقوچی-اسلوبیی گینگشی نینگ 2006ییلی مارچ 7- سؤن قراری بیلن نشیرگه توصیه ایتیلگن.

1-    معروضه

1.1            تیل و اونینگ عمومی تصنیفی

1-    تیل کیشیلیک جمیعتی نینگ تاریخی ترقیاتی جریانیده اجتماعی آنگ محصولی صفتیده یوزه گه کیلگن مادی ، معنوی و مدنی بایلیکلر نینگ افاده سی بؤلگن مرکب تیزیمدیر. تیل نینگ طبعیتی، ماهیتی، جمیعتده توتگن اؤرنی، ایچکی میکانیزمی و ایشلش تماییللریینی علمی نظری جهتدن ادراک ایتیشگه اینتیلیش، اونی تعریفلشیده گی تورلیچه نقطه نظرلر افاده سیده یققال کؤزگه تشلنه دی. جمله دن ، 1) تیل اجتماعی اهمیتی اعتباریگه کؤره : کیشیلیک اؤرته سیده گی اینگ مهم علاقه قورالی بؤلیب ، خبر ییتگزیش سقلش و قبول قیلیش واسطه سیدیر، 2) ایچگی قوریلیش نقطه نظریدن : تیل تورلی عنصرلر و اولر نینگ اؤز ارا مناسبتینی تامینلاوچی قاعده لر ترکیبیدیر، 3) دایمی برقرارلیگی، یشاوچنلیگی جهتیدن: تیل جمیعت اعضالری نینگ عمومی فعالیتی محصولی بؤلیب ، نطق تاوشلری نینگ دایمی معین معنا دایره سیده بیرله شوچی اساسیده یوزه گه چیقوچی حاصله دیر، 4) علاقه المه شوcommunication)  )نظریه سیگه کؤره: تیل معنی تشوچی کودلر مجموعه سیدیر. یوقاریده کیلردن کیلیب چیقیب، ایتیش ممکن کی، تیل بی واسطه کوزه تیشده بیریلمه گن اجتماعی حادثه دیر. او جمیعت اعضالری نینگ آنگیده یشوچی، اولر اوچون تیار، عمومی، مجبوری بؤلگن همده فکرنی شکلنتیریش و اونی نطق جریانی اساسیده افاده لشگه خذمت قیله دیگن عنصرلر و بو عنصرلرنی اؤز ارا بیریکیشی، باغلنیشنی بیلگیلاوچی قانون-قاعده لر ییغیندیسیدن عبارت مرکب سیستمدیر.

نطق ایسه تیل تیزیمیده موجود بیرلیکلر و قاعده لر نینگ سؤزلش قابلیتی اساسیده یککه شخص تامانیدن معین communication(خبر بیریش، خبر آلیش) مقصدنی عملگه آشیریش اوچون رؤیابگه چیقاریلیشیدیر. تیل نینگ عمری اونی یرتگن خلق عمریدیک اوزاق مدتلی ، خذمت دایره سی کیینگ، دایمی ریواجلنیب بایب باروچی، حجمی اؤلچاوسیز. نطق ایسه عمری قیسقه، حجمن چیگه ره لی بؤلیب، مونولوگ، دیالوگ، پولی لوگ حالتده، آغزه کی و یازمه شکلده همده تورلی بدیعی ژنرلرده (رومان، شعر، درامه) یوزه گه چیقوچی حادثه دیر. شوندی قیلیب ، تیل و نطق آره سیده گی دیالیکتیک علاقه نی قویده گیچه عمومیلشتیریش ممکن.

1-    تیل بی واسطه کوزتیشده بیریلمه گن علاقه امکانیتی- نطق ایسه اوشبو امکانیت نینگ واقع له نیش، رؤیابگه چیقیشیدیر.

2-    تیل برچه اوچون عمومی-نطق ایسه هر بیر کیشی نینگ خصوصی فعالیتیدیر.

3-    تیل نینگ فعالیت مدتی چیکسیز، اوزاق-نطق نینگ مدتی ایسه چیکلنگن، قیسقه.

4-    تیلدن فایده لینش امکانیتی مکان و زمان بیلن باغلیق ایمس- نطق جریانی ایسه معین مکان و زمان بیلن باغلنگن بؤله دی.

5-    تیل بیرلیکلری مقدارا چیگره لنگن- نطق بیرلیکلری ایسه چیکلنمه گن، دوامیی بؤله دی.

6-    تیل برقرار(statik) حادثه-نطق ایسه دایمی حرکتلنوچی((denamic حادثه دیر.

تیل و نطققه خاص بو کبی عمومی و خصوصیتلیکلر نینگ ماهیتینی علمی اساسده اؤرگنوچی فن تیلشناسلیک فنیدیر. تیلشناسلیک فنی ترکیبیدن فونیتیک، فونولوگیا، گرافیک، آرفاگرافیا، آرفاایپیا، لیکسیکولوگیا، سیماسیلوگیا،لیکسیکوگرافیا،مورفومیکا، گرامتیک کبی بیر قنچه مستقل، عینی پیتده، اؤز ارا عضوی باغلیق بؤلگن بؤلیملردن تشکیل تاپه دی.

دنیا تیللری حقیده معلومات:
کیشیلر تیل واسطه سیده اؤز فکرینی، حس-تویغولرینی افاده له یدی. کیشیلیک جمیعتی نینگ ریواجی بیلن بی واسطه باغلیق بؤلگن تیل و اونینگ رونقی علم-فن،مدنیت،تخنیک ترققیاتینی تامنیلشده هم اساسی عامل بؤله دی.جمیعت ترقیاتینی بیلگیلاوچی هر قندی اؤزگریش، اولا تیل تیزیمی نینگ لغت بایلیگیده اؤز ایزینی قالدیره دی. خصوصا، علم-فن، تخنیک ترقیاتی یا کی جمیعتده یوز بیره دیگن اجتماعی-سیاسی اؤزگریشلر نتیجه سیده وجودگه کیله دیگن ینگی نیرسه-بویوملر، توشونچه لر تیل نینگ لغت بایلیگینی ینگیلنیشیگه آلیب کیله دی.
حاضر بوتون دنیاده 6.5ملیاردگه یقین اهالی موجود بؤلیب، اولر3000 آرتیق تیلده سؤزله شه دی. شوندن 200 تیلده بیر میلیونگه یقین، 70 تیلده 5 ملیونگه یقین آرتیق، 13 تیلده ایسه 50 میلیوندن آرتیق کیشی سؤزلیدی. قالگنلر نینگ هر بیریده بیر ملیوندن آز کیشی کپلشه دی.
معلوم بیر ملتگه منصوب بؤلگن خلقنینگ نطقی احتیاجی اوچون خذمت قیله دیگن تیل "ملی تیل دییله دی" خصوصا، اؤزبیک تیلی شو ملتگه منصوب بؤلگن خلق احتیاجیگه خذمت قیله دیگن تیلدیر. ییر یوزیده ملی تیللردن تشقری مملکتلر ارا و منطقه لر ارا عهدله شو، شرطنامه همده بیتیملرنی رسمیلشتیریشده ایشله تیله دیگن "خلق ارا تیللر" هم موجود. اولر جمله سیگه اینگیلیس، فرانسه تیلی، اسپانیا تیلی، روس،عرب، و ختای کبی تیللر کیره دی.

دوامی بار.

ایسلتمه: کیله سی مقاله ده تیللر نینگ لینگیویستیک تصنیفی و اونینگ توصیفی حقده تاختیلیب اوتیله دی.

کیم شووانیست

شووانیزم: بیر نیرسه گه قرشی بولگن قتتیق باغلیلیکدن کیلیب چیقه دی. عموما آلگنده باشقه ملتلردن نفرتلنیش و اوز ملتینی اوستون کوریش و جوده کوچلی ملتچیلیک معنی لرینی انگله ته دی . اوشبو علامتلرگه صاحب بولگن کیشیلرگه ایسه شووانیست دییب اتله دی. اوشبو اسم نینگ باباسی فرانسه عسکری بولگن نیکه لوس شووان بوله دی او 1815 ینچی ییلرده فرانسه سواشلریده 17 مراتبه تن جراحتی آلگن بولسه ده، سواشگه قتنشماقدن هیچ قچان واز کیچمدی و هر قچان ناپلیونگه قاله ویرسه فرانسه خلقیگه صادق قالیش اوچون هر قچان سواشلرگه قتنشدی. شووانیزم افاده سی باشقه ساحه لرده ایشله تیلمسدن آلدین عسکرلیکدن زیریکمه گن و هر قچان عسکرلیککه باریشگه هوس قیلگنلرگه اتلردی و حاضر ایسه شووانیزم نینگ معنی سی عموما اوزگرگن. حاضرگی کونده "شووانیزم" بیر کیشی نینگ بیر نیرسه گه و یا بیر ییرگه قتتیق باغلنیب قالیشیگه اتلماقده. اما اساسی معنی سی کوچلی ملتچیلیک و اوز ملتینی اوستون کوریش و شونیگدیک بورژیوا ایدیولوژیسی نینگ سیاسی پایدیوارینی اویشتیرگن فکرلرگه اته له دی. اوشبو طریقه شوانیزم آقیمی اورته گه چیقتدی.

اولوس- دولتنی یرتیشگه اینتیلگن اولکه لر آره سیده اوغان(پشتون) ملتی نینگ حرکتلری نیگه ثمره بیرمه گن؟
اوشبو سوالگه جواب تاپیش اوچون تاریخی منبعلرگه کوز یوریته میز. اولوس- دولتلری قوریش حرکتلری اوروپاده اون سیکیزینچی عصرلرده باشله گنده اوغانستانده هلی ملت تفکری اورته گه چقمه گندی. عبدالرحمن خان تورکستان تورپراقلریگه قدم باسگنیده بو توپراغلرنی اوغان توپراغلری دیب اته گن ایدی اما تورکستان ضیالی لری و خلقی بو ییر نینگ اوغان توپراغی بولگنلیگیگه قرشی کورشیشدی و یاش اولاد نینگ اوز ملتینی و اوزلیگینی آنگیگه سینگدیریشگه حرکت قیلدی. اوشه پیتلر تورکستان تاریخیگه عاید بولگن قنچه منبع بولسه همه سی یوق قیلیندی، ضیالی لر اولدیریلدی، تورکستان توپراقلری پشتونلرگه ترقتیلدی.
خوش، اولوس- دولتلری قوریلیشیده نمونه بولیب حسابلنگن فرانسه اولکه سیده مونگه اوخشش زوروانلیکلر موجود میدی؟
جوابیمیز البته کی ایجابی بوله دی. ناپولیون اوروپا خلقیدن زوره وان همده دیکتاتور حکمدارلردن قورتیلیشلری اوچون اوشبو حکمدارلرگه قرشی باش کوتریشلرینی طلب قیلگن ایدی. اولرگه ینگی اولکه و ینگی کیله جک وعده قیلگن ایدی اروپاده قوزغلانلر باشلندی خلقلر اوز حکمدارلریگه قرشی باش کوتردی و حکمدارلیکلر تونتریلدی اما ناپولیون باسیب آلگن خلقلریگه فرانسه نینگ اولوغ بیر ملت بولگنلیگی فکرینی ییرلشتیردی شو سببلی هم اوشبو خلقلر نینگ فرانسه خلقیگه بوی سونیشلری کیرکلیگینی تاکیدله دی.
و شوانیست حرکتلر نینگ مرکزی بولمیش فرانسه اوزی بیرگن وعده لرینی عملگه آشیرمدی، ایندی شوانیزم تعریف نی کوزگه توتگنیمیزده بیزده گی شوانیزم حرکتلری قیسی پیتدن باشلندی دیه آله میز؟
1-احمد شاه خان درانی اقتدارنی قولگه آلگنده اوغانستان آتینی آوغانستان دیب اوزگرتیرگنده اوغانستانده گی شووانیست حرکتلر نینگ باشلنگیچی دیب حسابلی بیرینگ
2- عبدالرحمن خان نینگ تورکستان نی باسیب آلگنده اینکینچی شوانیست حرکت باشلندی، تورکستان توپراقلریگه آیاق باسگنده عیال ایکرک دیمسدن همه نی قتل قیلیشدی و اوغان افاده سینی زوره وانلیک عمللر بیلن ییرلشتیردی.
3- پشتونلرنی تورکستان توپراقلریده ییرلشتیریش اوچون مرکزی دولت طرفیدن تعینلنگن وزیری(گل محمد خان مومند) اوشبو وزیر نینگ قیلگنلرینی وعملگه آشیرگن لایحه لرینی همه میز تاریخلردن اوقیب کیلگنمیز.
امان الله خان نینگ نظام نامه سی و تخار ولایتیده گی پشتون کوچمنلرگه تانیلگن امتیازلر هم شووانیست حرکتلر دن بیر نمونه.
4-جمهوریت پیتیده گی دواود خان نینگ قیلگن شوانیست حرکت لریدن بیری ایسه باشقه ملتلرنی و عموما آلگنده تورکلر نینگ اوز تیللریده گپیریشلری نینگ توسیقلنیشی.
5- طالبان دوریده عملگه آشیریلگن عمللر شووانیست حرکت لردن باشقه بیر مثال
فرانسه ده بیر شووان بار بولسه بیزده یوزلبچه سینی تاپیشینگیز ممکن حتی که شووانیزمنی، رحمانیزمگه ایلنتیرسک هم بوله  ویره دی.
بیزلرنی ملتچی دیگنلرگه ارمغان بولسین

امریکا قوشمه ایالتلری نینگ سیلاولری و کیله جک تشقی سیاست لایحه لری

امریکا قوشمه ایالاتیده اوشبو ییل نینگ 6سیپتیمر کونی جمهور ریسلیک سیلاولری بولیشی کوتیلماقده. بو بیلن بیرگه امریکانینگ کیله جکده گی تشقی سیاستی نینگ اوزگریشی باره سیده میش میشلر یورگنلیگی کوزگه یققال تشلنماقده. امریکا خلقی، دولت نینگ کیله جکده گی تشقی سیاستیگه قنچه لیک اهمیت بیریشینی منه شو سیلاولر نتیجه سیده کوزتیش ممکن. 2008یلیده امریکا قوشمه ایالاتلرینینگ بیرینچی قاره تنلی جمهور ریسی بولیب سیلنگن و اوزینینگ ُُ اوزگریشُُ نظریه سی بیلن شهرت قازانیب امریکا و بوتون دنیانی لال قالدیرگن برک اوباما، جمهور ریس سیلنگندن آلدین بیرگن وعده لریگه صادق قالمه گن بولسه ده، دیموکرات حزبی نینگ باشقروچیسی صفتیده بو ییلگی جمهور ریسلیک سیلاولریده اوز نامزد لیگی نی قویماقده.دیموکرات حزبی نینگ اعضالری برک اوبامانی خلق آره سیده گی شهرتی و خارجی دولتلری قوللب قوتلشیشلرینی تکیدله ماقده. بو بیلن بیرگه لیکده ، اوباما نینگ بیرگن وعده لری نینگ اوستیدن بوتکول چیقه آلمه گنلیگینی اگر ده ینیه بیر مراتیبه امریکا قوشمه ایالاتلری نینک جمهور ریسی بولیب سیله نیش نصیب قیلسه ، بیرگن وعده لرینی عملگ آشیریشی اوچون کتته امکانیت توغیلیشینی بیلدیرشماقده. دیموکرات حزبی نینگ رقیبی بولگن جمهوریتچی حزبی نینگ سیلاولرده اوباما دن قولی بلند کیلیشی ممکنلیگی کوزگه تشلنماقده. جمهوریتچی حزبیدن تورت کیشی اوباما بیلن رقیب بولماده. رقیبلر اساسا اوزاق ییلر مابینیده امریکا قوشمه ایالتلری نینگ حکومتیگه خزمت قیلیب کیله یاتگن تجربه لی و امریکا نینگ تشقی سیاستیده اولکن اوزگریشلر کیریتیشی ممکن بولگن نامزلردیر. جمهوریتچی حزبی نینگ ییتکچیلریدن و کیله یاتگن سیلاولرده اوبامادن اوستون کیلیشی کوتولیاتگن سیاستچیلردن بیری ماسچستیس ایالتی نینگ سابق حاکیمی 65یاشلی میت رامنیدیر. میت رامنی ، مورمون دینیگه منسوب بولگن دیندار بیر عیسوی شو سببلی اونی، محافظه کار فکرگه ایگه بولگن، دینیگه صادق بیر نامزد صفتیده تعریفلش ممکن. موجود نامزدلر آره سیده امریکا نینگ تشقی سیاستیگه اینگ کوپ اهمیت بیره دیگن و اوباما نینگ تشقی سیاستینی محاکمه قیلیب کیلگن میت رامنی، ابا ما نینگ حربی ساحه ده گی فعالیتلرنی بیر تمانگه شلب یوموشاق سیاستگه یونلگنلیگینی تاکیدلب ، اونینگ تشقی سیاستینی تقیدله ماقده دیر. اگر ده اوز جمهور ریسی بولیب سیلنسه حربی ساحه ده گی خرجتلرنی کوپیتریشینی تاکید له ماقده ، امریکا نی عراقدن چیقیشگه قرشی بولگنلیگینی و اوغانستانده گی حربی فعالیبلرگه امریکا ینه ده یاردم بیریشی کیرکلیگینی اورغوله ماقده. میت رامنی عرب دولتلریده گی امریکا سیاستیگه بوتکول قرشی. اونگه کوره عرب دولتلریگه یونلیک آلیب باریله یاتگن سیاست نا توغری، اسلام دولتریده گی موجود موضیعت امریکانی تهدید قیلماقده، اساسا مسلمان اسیانچیلر نینگ کوچه یشی میت رامنی گه یاقمه یابدی. شو سببلی امریکا مسلمان اسیانچلرگه قرشی سیاست آلیب باریشی و اوز وطنداشلرینی حمایه قیلیشی کیرک دیدی میت رامنی، ایرانگه قرشی آلیب باریله یاتگن سیاسی ریجه لر امریکا نینک دنیا میقیاسیده گی کوچینی آزیتیرگن،ا مریکا ایرانگه قرشی قوله گن اقتصادی ریجه لرنینگ تاثیرینی هنوزگه چه کورمدیک شوباعث بو ریجه لرنی قیته دن کوریب چیقیش یا کی ایرانگه قرشی حربی فعالیتلرنی یولگه قویش کیرک دیدی او . ختای( چین) و روسیه بیلن بولگن یوموشاق سیاسی مناسبتلر اولر نینگ کون ساین کوچیب باریشیگه سبب بولماقده و خلق ارا هم جمیعت اعضالری نینگ هر طرفله مه تاشقی سیاستگه یونلگنلیکلرینی نتقیدلب بو وضیعت امریکا نینک دنیا میقیاسیده گی کوچیگه زرر بیرماقده دیدی او نیورک تامیز گذیته سیگه چاپ ایتیلگن نطقیده، اورته شرق مینطقه سیده گی امریکا نینگ آلیب باریتگن سیاسیتیگه هم قرشی بولگن میت رامنی تورکیه بیلن اسراییل مناسبتلریده گی اوز ارا کیلیشه آلمسلیک، امریکا و اسرایل مناسبتلریگه سلبی تاثیر کورستماقده و تورکیه نینگ اخیرگی پیتلرده توته یاتگن یولی امریکه گه زرر بیرماقده. اونگه کوره امریکا اسراییل دولتیگه هر قندی یاردمده شی توریشینی و اسراییلنی کیله جک قیغولردن قوریشی کیرکلیگینی تاکیدله ماقده.
رامنی نینیگ تشقی سیاستی جور دبلیو بوش نی ایسلته دی. او 11 جولای واقعه لردین کیین کون ساین کوچه ییب باره یاتگن نیوکونلر( ینگی محافظه کارلر) بیلن ایشلشنی ریجه لشتیرماقده.
جمهوریتچی حزبی نینیگ ینه بیر نامزد ایسه 69یاشلیک نیوت گینگریچدیر. او 1995-1999ییلرده عالی کینگشده باشقروچیلیک قیلگن تجربه لی سیاستچیدیر. قریب 20 ییل مابینده عالی کینگشده جورجیا ایالتی نینگ وکیلی صفتیده ایش آلیب بارگن کینگریچ، ینگی اروپا تاریخی یونلیشیده دوکتوره قیلگن. عالی کینگشنی ترک ایتگنیدن سونگ ایسه علمی کتاب و مقاله لر یازیش و اوز حزبی نینگ ایچکی ایشلری بیلن شوغلنگن گینگریچ، امریکا قوشمه ایالاتی نینگ تنیقلی ضیالی لریدن بیری صفتیده شهرت قازانگن، امریکا نینگ اسلام جنگره لری بیلن نهایه سی کورینمه گن اورشگه کیرگنلیگینی تاکیدلب اوبا نینگ اورته شرق اولکه لریده گی سیاسی حرکتلرنی تنقیدله ماقده. تشقی سیاستدگه گی یونلیشی جورج بوش سیاستینی عکس ایتیرگن گینگریچ، فلسطین اولکه سینی تن آلمسلیگینی و فلسطین اولکه سی اسراییلگه زرر بیریشینی وامریکا قوشمه ایالاتلری نینگی اسراییل حکومتی طرفیده ایکنلیگینی تاکیدله ماقده . امریکا نینگ سونگی پیتلرده اورته شرق مینطقه سیده آلیب باره یاتگن حربی فعالیتلری ، امریکا اقتصادیگه زرر بیرگنلیگنی تاکیدله گن گینگریچ، امریکا نینگ مینطقه گه یونلیک آلیب باره یاتگن سیاستیگه قرشی ایکنلیگینی بیلدیردی.
نامزد لردن ینه بیری ، سیاست و حقوق ساحه لریده متخصص بولگن 54یاشلیک ریک سنترومدیر، 1991ییلریده عالی کینگشده پنسیلوانیا ایالتی وکیلی صفتیده ایش آلیب بارگن سینتروم،1995ییلیده ایسه عینی ایالتده سناتور بولیب سیلنگن. 2007ییلگه چه اوشه ایالت نینگ وکیلی صفتیده فعالیت آلیب بارگن. کتولیک مذهبیگه منسوب بولگن، ایتالیادن کوچیب کیلگن عایله ده دنیاگه کیلگن سینتروم، سناتور بولگن پیتلریده بیساقال بازلرگه قرشی کوره شیب کیلگن. سینتروم اوز نطقیده اباما نینگ ختای و روسیه بیلن آلیب باره یاتگن سیاستلرینی تنقیدلب کیلماقده. اونگه کوره ختای و روسیه بیلن آلیب باریله یاتگن یوموشاق دیپلوماسی خلق ارا جامعه ده امریکا نینگ آبروسینی پسیتیرماقده. ایرانگه قرشی آلیب باریله یاتگن اقتصادی سیاستنی کوچیتیریلیشی و سوریه ده گی اسیانلرگه یاردم بیریلیشی و حتی کیرک بولسه حربی عمللر بین بولسه ده سوریه ده گی حاکیمیتنی تونتریلیشینی ایسته ماقدده. امریکا نینگ افریقا اولکه لری بیلن بولگن مناسبتلرینی تنقید قیلگن سینتروم، اگر افریقا اولکه لری بیلن بولگن حاضرگی وضیعت شونه قه دوام ایتسه افریقا ده گی کوچیمیزنی هم قولدن بای بیریشیمیز ممکن، بو بیلن بیرگه لیکده ، بو دولتلر ختای بیلن بولگن علاقه لرنی مستحکملشگه اینتیله دی دیدی او اوز نطقیده.
77یاشلیک رون پاول ایسه سیلنیش احتمالی اینگ آز بولگن نامزدلردن بیری. تشقی سیاستگه اونچه لیک اهمیت بیرمه گن پاول، امریکا نینگ تشقی سیاستده آلیب باره یاتگن ایشلریگه قرشی بولیب، دنیا بیلن آواره بولگندن کوره امریکا نینگ ایچ سیاستیگه یونلسک یخشیراق بولردی دیدی. اونگه کوره امریکا تشقی سیاست بیلن شغولنر ایکن امریکا کون ساین اقتصادی انقراضلرگه دوچ کیلماقده.
یوقاریده قیسقه چه معلومات بیریلیب اوتیلگن نامزدلرنینگ ایچیدن امرکا نینگ تشقی سیاستیگه اینگ کوپ اهمیت بیرگنلر اوباما و رامنی بولماقده. یقینده بولیب اوتگن جمهوریتچی سیلاو لریده میت رامنی باشقه نامزدلر اوستیدن غلبه قازاندی. بولیب اوتگن سیلاولرده اباما نینگ اینگ کوچلی رقیبی میت رامنی دیر. او تشقی سیاستده محافظه کار رویشده حرکت قیلماقده و جورج دبلیو بوش نینگ عملگه آشیرگن سیاستلرینی ایسلتماقده.او جمهمر ریس بولیب سیلنگن حالده، امریکا نینگ روسیه و ختای بیلن بولگن علاقه لری ینه ده ساویشیگه سبب بولیشی ممکن. ایرانگه قرشی آلیب باریله یاتگن حربی فعالیتلراورته شرقده جایلشگن اسراییل نینگ ینه هم گوچیشیگه سبب بولیشی ممکن

اوغانستان تورک یازوچیلری

غزنویلر دوری

ابو عبید جوزجانی بن محمد الجوزجانی                                                  

ابو عبید جوزجانی بن محمد الجوزجانی اوغانستان نینگ جوزجان منطقه سیده دنیاگه کیلگن . تورکلر نینگ اینگ مشهور یازوچی و تدقیقاتچی لریدن بولگن عبید جوزجانی مکتب نی توغیلگن شهری بولگن جوزجانده اوقییدی کیینچه لیک اوشه پیت نینگ مشهور بیلیمدانلریدن بولگن ابن سینا جنابلریدن درس آلیب اینگ استعدادلی اوقوچیلریدن بیری بوله دی. عبید جنابلری، استادی بولگن ابن سینا جنابلری نینگ کوپینجه کتابلری نی هم تالیف قیلگن و شونینگ دیک اونینگ حیاتی حقیده بیر قنچه مقاله هم یازگن شفا آتلی دیباچه هم اونینگ اثری. عبید جنابلری بیر قنچه رساله نی زمان و خسوف و کسوف حقیده یازگن . شونینگ دیک الافلاک، هندسه ده بیر رساله، ابن سینا جنابلریگه عاید بولگن قصیده عینیه شرح نی که حاضر آلمان نینگ مونیخ موزه سیده سقله نه دی عبید جنابلری نینگ اثرلریدن بولگن .

اوابن سینا نینگ عربچه اثر لری نی هم فارس تیلگه ترجمه قیلگن.عبید جنابلری ابن سینا جنابلریدن بیر قنچه مدتدن کیین (1046 م) ییلده وفات قیله دی وتوغیلگن ییری بولگن جوزجان شهریده توپراققه تاپشیریله دی. بوگون مذکور شهرنینگ مرکزیده جایلشگن اوشبو اولوغ انسان آتیگه تیگیشلی بیر مدرسه قوریلگن.

سلجوقیلر دوری

ظهیرالدین فاریابی   

الاجل صدرالحکما ابوالفضل ظهیرالدین طاهر بن محمد فاریابی اولوغ متفکر ،بیلیمدان و شاعر اوغانستانینگ شمالیده جایلشگن فاریاب ولایتی نینگ شیرین تگاپ اولوسوالیگیده دنیاگه کیلگن. باشلنغیچ اوقولینی توغیلگن ییری بولگن فاریابده اوقوگندن کیین نیشاپورگه باره دی . نیشاپور حاکمی بولگن طغانشان بن موید آی آبه بیلن یخشی مناسبتلر قوره دی. 1186 م ییلیده اسپا هان گه بارگن فاریابی جنابلری اوشه پیت نینگ قاضی سی بولگن صدرالدین خجندی بیلن یخشی روابطلر قوریب خدمت قیله دی89 11 ینچی میلادی ییلده مازندران گه سفر قیله دی اوندن کیین ایسه آذربایجانگه بارگن فاریابی جنابلری آته بیک نصرالدین جنابلری نینگ درباریده ایشگه کیردی و عمری نینگ اخیریگه چه اوشه ییرده قاله دی.  ظهیرالدین جنابلری، سلطان  نصرالدین قزل ارسلان جنابلری نینگ درباریده بولگن پیتلریده مذکور شخص طرفیدن بویوک مکافاتلر گه سزاوار تنیله دی. ظهیرالدین جنابلری عمری نینگ اخیرگی پیتلریده دربار ایشلریدن اوزاقله شه دی و 1202 ینچی میلادی ییلده وفات قیله دی. اونینگ مزاری حاضرگی ایران اولکه سی نینگ تبریز ولایتی نینگ سرخاب منطقه سیده خاقانی جنابلری نینگ مقبره سی نینگ یانیدن توپراققه تاپشیریله دی. ظهیرالدین جنابلری نینگ اسمیگه مسمی بولگن زیارت حاضرگی فاریاب ولایتی نینگ شیرین تگاپ منطقه سیده  بولیب بوتون انسانلر طرفیدن زیارت قیلیندی.  او حیاتده بولگن پیتیده اوزیدن بویوک اثرلر قوییب کیتگن . اونینگ اینگ مشهور اثرلریدن بیری 6000لیک بیتدن عبارت بولگن دیوانی بوله دی ظهیرالدین فاریابی جنابلری قصیده و غزل هم یازگن ،بولردن تاشقری نجوم علمیده هم رساله یازگن.

 

ظهیر فاریابی جنابلریگه عاید بولگن شعر

یا میخواره مادی قدح باده به دست                    با حریفان ز خرابات برون آمد مست

به در میکده بگذشت و صلایی در داد               سر خم را بگشاد و در غم را در بست

دل هر دیو دل ازما که بدید آن مه را                گشت دیوانه و آشفته و زنجیر گست

پشت بر صومعه کردیم و سوی بتگده روی     خرقه را پاره بکردیم و همه تو به شکست

 

تیموریلر دوری

عطایی یا اتایی بلخی

مولانا عطایی یا اتایی بلخی یا اتالی بلخی ، بلخ نینگ تورکمن شاعرلریدن بولگن. نوایی جنابلری نینگ ایتیشیگه کوره او مولانا اسماعیل اتایی بلخی نینگ  فرزندلریدن بولیب اینگ بویوک شخصیتلریدن بیری و بلخده یشه گن . عطایی جنابلری نینگ شعرلری اوشه پیتده بویوک شهرت  تاپگن. نوایی حضرتلری قافیه لی شعرلری نی نقد ایتیب  اونی پروا سیز دیب اته گن . عطایی جنابلری نینگ مقبره سی بلخده و اوزیدن 260 غزللی دیوانی نی میراث قویگن .

شیبانیلر دوری

ابن یمین شبرغانی

آگاهی یا مولانا اکه ابن یمین شبرغانی شاعر،متصوف و بیلیمدان ، 1600میلادی ییل نینگ باشلریده بوگونکی شبرغان شهریده دنیاگه کیله دی. او شبرغانده هنوز هم فعالیت کورسته یاتگن ابن یمین مدرسه سیده  اوقوچی صفتیده ایش آلیب باره دی . تحفه الزایرین جنابلری نینگ ایتیشیچه او شیخ میر خورد بیدی سمرقندی حضرتلری نینگ تقدیریگه سزاوار بولگن و بحرالاسرار جنابلری اونی شیخ المشایخ المتاخرین حضرت مولانا اکه شبرغانی دیب یاد قیله دی و بعضا هم بلخده اقامت قیلگنی نی قید ایته دی. او تعطیل کونلریده سرپل نینگ شاه توت تومانیده حیات کیچیردی . بحرالاسرار اونینگ وفات کونینی 1623 ینچی ییل دیب قید ایتگن بولسه هم باشقه تاریخچیلراونینگ وفات تاریخینی 1594و یا 1598 ینچی میلادی ییلده دیب یازگنلر. شبرغانی جنابلری، شبرغان شهری نینگ غربیده جایلشگن اوز مدرسه سیده توپراققه تاپشیریله دی.ابن یمین جنابلری حیاتده بولگن پیتیده اوزیدن بویوک اثر لر قوییب کیتگن اونینگ اینگ بویوک اثرلریدن بیری 2489بیتلی دیوانی بوله دی. بو دیوان بیرینچی مرتده مرحوم عبدالرشید جوهری جنابلری نینگ اهتمامی بیلن 1985 ینچی ییلده چاپدن  چیقه دی. اوشبو دیوان اوغانستان نینگ شمالی منطقه لریده (جنوبی تورکستانده) هلی هم مدرسه لرده درسلیک طفتیده اوقوچیلرگه اوقیتیلماقده. ابن یمین جنابلری نینگ باشقه اثرلریده بیری ایسه اونینگ اوزی یازگن و336 مثنویدن عبارت بولگن ایتدی مجلس اثری بوله دی .اوشبو اثر حرمتلی دوکتور محمدیعقوب واحدی جنابلری طرفیدن آریانا مجله سیده چاپ بوله دی.

 

ابن یمین جنابلریگه عاید بولگن شعر

ای می عشق بیفزای چنان مستی ما                      که برد از سر ما داعیه مستی ما

گر باد از شرف جذب اگر دریابد                        که برد بر فلک این گرد ره مستی ما

شاهباز ملکوتیم و ازین شهر نه ایم                      زان سر زلف سزد قصه پابستی ما

گر به جای غم او سینه به ناخن کندیم                   تا دهد شهره چو فرهاد ز بر دستی ما

دورکن ،،ابن یمین،،از نظر این نقش وجود             تا که روشن کند این صورت خود درستی ما

اشترخانیلر دوری

محوی قیصاری

مولانا نعمت الله محوی اوغانستان تورکلری نینگ شاعرلریدن بولیب بوگونکی فاریاب ولایتی نینگ قیصار اولوسوالیگیده دنیاگه کیله دی. او یاشلیک پیتلریده قیصاراولوسوالیگی  نینگ خواجه کنتی قشلاغی  شیخ لاسلامیان سلسله سی نینگ سرکرده سی بولگن حرمتلی خدای بیردی اوغلی شیخ الاسلام اسلام جنابلری نینگ قوینیدن درس آله دی. کیینچه لیک خدای بیردی جنابلری نینگ اورنینی آلگن محوی  جنابلری 1798 ینچی میلادی ییلده  هرات شهریده کرخ اسملی مسجد نی قوره دی . مولانا نعمت الله محوی جنابلری غزلیات، مثنوی و مستزاد دن ترکیب تاپگن  دیوانی نی میراث قویگن .بعضی تدقیقاتچیلر قیصاری جنابلری نی غزل یازیشده خواجه حافظدن و بابا مشربدن و مثنوی یازیشده ایسه مولوی بلخی جنابلریدن تاثیرلنگنی نی قید ایتگن لر.

 

محوی قیصار جنابلریگه عاید بولگن شعر

شادباش ای دل که فصل نو بهار آمد پدید                دی گذشت و موسم سیر عذار آمد پدید

شب به پایان رفت،صبح صادق از مشرق بتافت         ظلمت شب در گذشت آنک نهار آمد پدید

ای گدا از مفلسی دلخسته و غمگین مشو                 از سوی مشرق چنان صاحب قرار آمد پدید

کج کله،زرین کمر،در هر دو عالم بینظیر                این چنین در ملک جان چابکسوار آمد پدید

اوغانستان حکومتی قوریلگندن کیین (1747م) دن حاضرگه چه یشب کیلگن اوغانستان تورک شاعرلریمیز

منشی علی رضا خان

منشی علی رضا شاه، محمد فیروز شاه اوغلی 1873 ینچی میلادی ییلده اوغانستان نینگ فاریاب ولایتیگه تیگیشلی بولگن اشپار منطقه سیده دنیاگه کیلدی. او باشلنغیچ  مکتبنی توغیلگن ییری بولگن اشپارده اوقیدی کیینچه لیک یازوچیلیکگه باشله گن رضا خان جنابلری میمنه مجلسی نینگ مشاوری صفتیده 18 ییل ایش آلیب باردی .عربچه دن فاسچه گه اوگیرتیریلگن اشرف الاخلاق رساله سی رضا جنابلری نینگ دیوانلریدنی بیری بولگن و شو نینگدیک تحغه عزیزی اسملی رساله هم رضا جنابلریگه عاید او بو بویوک اثرلرنی یازگندن کیین 1954 میلادی ییلده وفات قیلگن .

 

منشی علی رضا خان جنابلریگه عاید بولگن شعر

زین باغ همچولاله به داغی رمیده رو        خون در جگر نما و قبای دریده رو

درمان بود ز درد به دارالشفای عشق        خواهی علاج خویش به دردی تپیده رو

در منزلی که ره بود آن جازجان ودل       سد ره است فکرتن تو،جریده رو

خواهی که سیر تو برسد تا به آسمان        بر خود ندیده همچو نگاهی ز دیده رو

میر احمد قلی خان راجی  

اوغانستان نینگ اینگ ییریک و استعدادلی شاعرو یازوچیلریدن بولگن و عینی حالده میمنه نینگ امیرلریدن بولگن امیر دلاور خان نینگ اوغلی ، میر احمد قلی خان  1882 میلادی ییلده میمنه ده توغیله دی. اوشه پیت نینگ بلخ والی سی بولگن سردار اسحاق خان امیر عبدالرحمن خان گه  قرشی اسیان قیلگنیده اسیانلرنینگ آلدینی آلیش اوچون امیر عبدالرحمن خان، امیر دلاور خاننی پایتخت کابلگه تبعید قیله دی و سیاسی نظارتگه توتیله دی. امیر دلاور خان بیر قنچه مدتدن کیین کابلده وفات قیله دی ومیر احمد قلی خان ایسه آنه سی بیلن کابده یشه یدی. بیر قنچه مدت کابل نینگ ده اوغانان مکتبیده اوقوچی صفتیده ایش آلیب باره دی . اوشه پیت نینگ حکومتی طرفیدن اوز دیاری بولگن فاریابگه قیتیش ایزنی بیریلگنیده فاریابگه قیتیب باره دی . میر احمد قلی خان جنابلری فاریابگه بارگنیده فرهنگی ایشلریگه دوام بیره دی وفاریاب نینگ ایلک عصری لیسه سی بولگن همت لیسه سی نینگ بنیادی نی قوروب و مذکور لیسه ده اوقوچی صفتیده ایش آلیب باره دی . اوغانستان تاریخی و اوغانستان تورکلری اوچون بوبوک مجادله بیرگن ابوالخیر خیری و نظر محمد خان نوا جنابلری میر احمد قلی خان راجی جنابلری نینگ اوغیللری بوله دی.

راجی جنابلری 1923 ینچی میلادی ییلده وفات قیله دی . حیاتده بولگن پیتلریده  فارسچه و اوزبیکچه تیلریده شهر و مقاله لر یازدی اونینگ اینگ بویوک اثرلریدن بولگن و عینی حالده اوغانستان تاریخی نی و او اوشه پیتده بولیب اوتگن سیاسی حادثه لرنی بیان ایته یاتگن واونینگ اوز قلمی بیلن یازیلگن راجی جنابلری نینگ خاطره لری (سنگلاخگه سفری) ناملی  اثری بوله دی .مذکور اثرکینچه لیک راجی جنابلری نینگ اوغلی بولگن ابوالخیر خیری جنابلری طرفیدن چاپ بوله دی . راجی جنابلری نینگ باشقه اثرلریدن بیری ایسه اوغانستان وصفیگه بولگن 250 بیتلیک مثنوی منظومه سی بوله دی.

 

میر احمد قلی خان جنابلریگه عاید بولگن شعر

ببال ای وطن حبذا خاک ما                          ببال ای تو خاک طربناک ما

همه جود و مردانه گی خاص توست               جهان جمله مرهون اشخاص توست

وطن ای گلستان افغانستان                          وطن ای به خوبی عروس جهان

وطن ای که در عهد کوشانیت                      زتو تازه شد رسم انسانیت

سید صدیق خان گوهری بلخی

سید محمد عثمان خان اوغلی سید صدیق خان گوهری بلخی 1886 ینچی میلادی ییلده بلخده دنیاگه کیله دی. بلخی جنابلری باشلنغیچ مکتب نی بلخ نینگ بویویک استادلری وشاعرلریننیگ قوینیده اوقییدی. (1880-1901) امیر عبدالرحمن خان نینگ امری بیلن عایله سی بیلن بیرلکیده کابلگه تبعید بوله دی و امیر حبیب الله خان زمانیده ایسه قیته باشدن توغیلگن ییری بولگن بلخگه قیتیب باره دی. بلخی جنابلری طب ، فلسفه، حکمت، و ادبی علوم ساحه لریده اوقگندن کیین مزار شریف نینگ ریس باشی مدرسه سیده اوقوتوچی صفتیده ایش آلیب باره دی. 1953 ینچی میلادی ییلده حجگه سفر قیلگن پیتیده مدینه ده وفات قیله دی و جنت البقیعده توپراققه تاپشیریله دی. اونینگ دیوانی ایسه 8000 مینگلیک بیتدن اویشتیرلگن دیوانی بوله دی .

 

سید صدیق خان گوهری جنابلریگه عاید بولگن شعر

تا به فکر باده نوشی کام و نا کامم هنوز         حیرتم دارم مپرس ز آغازو انجامم هنوز

عشق میجوشد ز اجزای تنم تا دم زنم             سر به سر محو جنونم نیست آرامم هنوز

بحر قلزم گشته لوح سینه ام از فضل رب        پیش گوهر ناشناسان باده جامم هنوز

صبح اقبالم ولی اندر نظرهای خسان             تیره و تاریک میبینند چون شامم هنوز

 

قاری محمد اعظیم اعظیمی

شاعر، یازوچی و بلیمدان قاضی میرزا محمد اسماعیل اوغلی حرمتلی قاری محمد اعظیم اعظیمی جنابلری اوغانستان نینگ سرپل ولایتیده دنیاگه کیله دی. بعضی تاریخچیلر اونینگ توغلگن کونینی 1902 ینچی میلادی ییل دیگن بولسه هم سیما ها وواها دیگن اثر نینگ روایتیگه کوره  او 1899ینچی میلادی ییلده توغیلگن.  اعظیمی جنابلری  باله لیگیده یازیش و اوقیشنی آته سیدن اورگنه دی 12 یاشیده ایسه قرآن شریف نی حفظ قیله دی. او 1920میلادی ییلدن 1928 ینچی ییلگه قدر سرپل ولایتی نینگ مدرسه سیده باش معلم صفتیده ایش آلیب باره دی.1934 ینچی میلادی ییلدن 1942 ینچی میلادی ییلگه قدر اوغانستان نینگ ملی شوراسیده سرپل ولایتی نینگ نماینده سی بوله دی. 1943 ینچی میلادی ییلدن 1945 ینچی میلادی ییلگه قدر ایسه سرخ پارسا منطقه سی نینگ فرمانداری بوله دی و قالگن عمرینی زمیندارلیک بیلن اوتکه زه دی و 1990 ینچی میلادی ییلده ایسه حیاتدن کوز یومه دی.

اعظیمی جنابلری 1953 ینچی میلادی ییلرده شعر یازیشگه اینتیله دی. او هندی سبکیده شعر یازیب اوزیدن کاروان بیدل دیگن اثرنی میراث قویه دی . اوشبو اثر 1978 ینچی میلادی ییلده اوغانستان نینگ یازوچیلر انجمنی طرفیدن چاپدن چیقه دی .اونینگ باشقه اثر لریدن بیر ایسه تحفه العظیمیه فی قواعد المعمیه بوله دی.

 

اعظیمی جنابلریگه عاید بولگن شعر

 آه کيم سرگشته من آيديک جمالينگ دين جدا

ساکن صحرا اندوهم غزالينگ دين جدا

صبح بختيم شام اولدي خط خالينگ دين جدا

زهر دور کاميمگا شهد آب زلالينگد ين جدا

چرخ ديک قديم بوکولدي قوش هلالينگ دين جدا

مولوی محمد امین قربت

اوغانستان تورکلری نینگ شاعریلریدن بولگن غیاث الدین اعلم بخاری اوغلی حرمتلی مولوی محمد امین قربت جنابلری 1901 ینچی میلادی ییلده دنیاگه کیلگن. مولانا خسته جنابلری اونی بخاراده توغیلگن دیب یازگن بولسه ده رنگین کمان شعر توپلمی نینگ مولفلری اونینگ توغیلگن ییرینی بوگونکی اوزبیکستان نینگ باشکینتی بولگن تاشکینت شهری دیب یازگنلر. قربت جنابلری باشلنغیچ تعلیمینی اوشه پیت نینگ مشهور استادلریدن آله دی و یاشلیک چاغلریده بخارادن بوگونکی اوغانستان نینگ اولوسوالیکلریدن بولگن اندخود و یا اندخویگه  هجرت قیله دی . او مذکور اولوسواللیکنینگ بابا ولی مدرسه سیده اوقوتوچی صفتیده ایش آلیب باره دی.1945 ینچی میلادی ییلده ایسه کابلگه بارگن مولوی جنابلری کابل نینگ بسمل، نزیهی،خلیلی و بیتاب کبی مشهور شاعرلری و یازوچیلری بیلن تانیشه دی.  1989 ینچی میلادی ییلده وفات ایتگن قربت جنابلری اوزیدن بیر قنچه قیمت بها اثرلرنی میراث قویگن . او باشلنغیچده صا ّب شیوه سیده شعر یازگن بولسه ده کیینچه لیک بیدل شیوه سیده شعر یازیشگه باشله یدی و 5000 بیتلیک اثرینی میراث قویه دی.1995 ینچی میلادی ییلده ایسه قربت جنابلریگه عاید بولگن ،،گلشن زیبای اشعار،، دیوانی امریکا نینگ نیورک شهریده محمد امین اندخوی جنابلری طرفیدن چاپ بوله دی .اونینگ مذکوردیوانیدن تاشقری محمد نینگ باشقه انبیالرگه فضیلتی، ظهیر فاریابی نینگ انوریگه ترجیحی، بوله دی.

 

قربت جنابلریگه عاید بولگن شعر

تا سرم را به سر زلف سر و کار هست           حلقه بنده گی من ز همان تاری هست

باده از ساغر چشمت نتوان نوشیدن                نیش مژگان به دلم از پی آزاری هست 

برگ گل هم هوس مخمل نازت دارد               سیر گلشن به خیال تو اگر خاری هست

محمد رحیم شیدا

اوغانستان تورکلری نینگ مشهور شاعرو یازوچیلریدن بولگن  منشی علی رضا اوغلی حرمتلی محمد رحیم شیدا جنابلری 1921 میلادی ییلده  فاریاب ولایتی نینگ مرکزی بولگن میمنه شهریده دنیاگه کیلگن . یازیش و اوقیشنی آته سیدن اورگنگندن کیین مدرسه گه اوقیشگه کیره دی . اوقیشینی توگتگندن کیین ایسه رسمی ایشلر بیلن شغلنگن شیدا جنابلری 1950 ینچی میلادی ییلده میمنه شهری نینگ شهرداری صفتیده ایش آلیب باره دی . 1955 ینچی میلادی ییلدن 1970 ینچی میلادی ییللرگه قدراوغانستان  ملی شوراسی نینگ توقیزینچی دوریده ملی شورا عضوو و عینی حالده اوغانستان ملی شوراسی نینگ بیرینچی منشی سی صفتیده ایش آلیب بارگن شیدا جنابلری ملی شورا نینگ اونونچی دوریده ینه هم میمنه شهری نینگ نماینده سی صفتیده  تنله نه دی . 1985 ینچی میلادی ییلده وفات ایتگن شیدا جنابلری فرهنگی و سیاسی ساحه لرده بویوک فعالیت لر آلیب بارگن اونینگ اینگ مشهور اثرلریدن بیری ایسه ایککی مثنوی توپلمی بولگن ،،دو شعر شیدا،، اسملی اثری بوله دی.

 

شیدا جنابلریگه عاید بولگن شعر

کجاست می که من را عالم دگر ببرد                  به پام اگر ندوم او مرا ره سر ببرد

غم ونشاط جهان صد هزار درد سر است            بیار می که زمن جمله درد سر ببرد

گرفت محتسبم بی خبر ز میخانه                     خدا کند که به رندان کس این خبرببرد

 

مولوی عبدالرشید جوهری

اوغانستان تورک یازوچی و شاعر لریدن بولگن داملا عبدالحمید حمیدی اوغلی حرمتلی مولوی عبدالرشید جوهری جنابلری 1926 ینچی میلادی ییلده اوغانستان نینگ شبرغان شهریده دنیاگه کیلگن . مکتبنی توغیلگن شهری بولگن شبرغان شهری نینگ ابن یمین لیسه سیده اوقیگندن کیین 16 ییل شبرغان شهری نینگ جامع مسجدیده و 10 ییل ایسه آدینه مسجدید داملالیک و خطیب صفتیده ایش آلیب بارگن. روسلراوغانستاننی اشغال ایتگن پیتلرده جوهری جنابلری 10 ییلگه چه پاکستانده مهاجر بوله دی و 1992 ینچی میلادی ییلده روسلرنینگ اوغانستاننی ترک قیلگندن کیین و اوغانستانده اسلامی دولت نینگ قوریلیشدن سونگ جوهری جنابلری قیته باشدن اوغانستانگه باره دی . او جنبش حزبی نینگ ولایتی شوراسیده ریس صفتیده تعین بوله دی وعین حالده  مزار شریفده قوریلگن جهادی علما شورا سی نینگ اورین باسری صفتیده ایش آلیب باره دی . 1998 ینچی میلادی ییلده طالبلر طرفیدن اولدیرلدی. جوهری جنابلری 1951 ینچی میلادی ییلدن کیین شعر یازیشگه و ادبی تحقیلرگه باشله یدی اونینگ یازگن مقاله لری و شعر لری اولکه نینگ ایرم ژورناللریده چاپ بوله دی . اونینگ  شعرلری عرفانی و اجتماعی قالبلرده بولیب و مقاله لری ایسه عمومه تاریخی ساحه لرده بوله دی.

اونینگ یازگن بهالی اثرلری خراسان فانوسی و یا جوهری دیوانی، اسلام نینگ اجتماعی فلسفه سی، محمدیه مولودی، انقلاب نینگ مد و جذری، رشیدیه تورکی فارسی فرهنگی، اوزبیکچه آته سوزلری، مولدیه رساله سی، حج سفر نامه سی ، الالی تذکره سی ، شیطان قاموسی، ابن یمین  شبرغانی دیوانی  بوله دی .

فلک به شام و سحرجز غمم نصیب نکرد            دعا کنید زمن شام و این سحر ببرد

نوش تو نیش که دیده ست در این دیر کهن        غنچه گل به چمن در گره خاری هست

نورالله طالقانی

نورالله طالقانی جنابلری 1939 ینچی میلادی ییلده تخار ولایتی نینگ مرکزی بولگن طالقان شهریده دنیاگه کیلدی. باله لیگیده آنه و آته سی وفات ایتگنی باعث بویوک قینچیلیکر بیلن  اولغه یه دی. باشلنغیچ مکتبنی توغیلگن ییری بولگن طالقانده اوقییدی  کیینچه لیک اوغانستان نینگ حرب عالی اوقی یورتیگه اوقیشگه کیره دی. 1962 ینچی ییلده اوقیشینی توگته دی و مذکور اوقولده اوقوچی صفتیده ایشگه کیرگن طالقانی جنابلری کیینچه لیک اوقولنینگ هفته لیگیده باش محرر صفتیده ایش آلیب باره دی.1969 ینچی ییلده امپریالیزم حقیده یازگن مقاله سی باعث حکومت طرفیدن ایشدن اوزاقلشتیرله دی. 1973 ینچی ییلده اورته گه کیلگن انقلابدن کیین اوغانستان حکومتیده وزیر مشاور صفتیده ایشگه کیره دی اوچ آیدن کیین دواد خان نینگ امری بیلن وظیفه سیدن اوزاقلشتیریلیب اوی حبسیگه محکوم بوله دی. داود خان نینگ حکومتی تونتریلگندن کیین طالقانی جنابلری ینه مسلکی بولگن عسکری ایشیگه باشله یدی و اوغانستان نینگ ملی دفاق وزیرلیگیده اوردو تفتیشی صفتیده ایش آلیب باره دی . ملی مبارزه دن قولینی چکمگن طالقانی جنابلری 1979 ینچی ییلده حفیظ الله خان نینگ امری بیلن توتیقله نه دی و کابل نینگ پلی چرخی قماقخانه سیده آلتی آی حبسگه محکوم بوله دی.حبسدن چیقگندن کیین ملی دفاع وزیرلیگیده، ملی دفاغ وزیرلیگی نینگ نشرات اداره سیده باش محرر صفتیده تعین بوله دی و کیینچه لیک اوغانستان حکومتی نینگ نشرات ریسی صفتیده ایش آلیب باره دی. اوغانستانده ایچ سواشلر باشلگنیدن کیین طالقانی جنابلری اوغانستاننی ترک ایته دی .

او حیاتی بویینجه یوزلبچه مقاله یازگن ،مقاله لریدن  تشقری آریای ها ، فرهنگی استعلاعاتی نوین ظهور اوزبیکچه در تاریخ دیگن اثرلرنی اوزیدن میراث قویگن 

ظهیرالدین محمد بابر نی ایسلش وحرمتلش مراسمی

بویوک شاعر، عالم، یازوچی، و دولت اربابی ظهیرالدین محمد بابر نی ایسلش وحرمتلش مراسمی مناسبتی  بیلن تورکیه نینگ انقره شهریده اوغانستان یاشلر جنبشی طرفیدن کنفرانس حاضر لندی. اوشبو کنفرانسده اوغانستانلیک اوقوچیلریدن تشقری تورکیه ده اوقیاتگن تورک اوقوچیلری و چیت ایللک اوقوچیلر هم  قتنشگن ایدی. محفل نینگ باشلنغیچ نطقینی غازی یونیورسیتیسی اقتصادی و اداری بیلیملر فکولتیسی باشقروچیسی حرمتلی قادیر اریجی بیان ایتدی. ظهیرالدین محمد بابر حضرتلریدیک اولوغ متفکر، شاعر،عالم،یازوچی،دولت آدمی نینگ توغیلگن کونی نی نشانلش و بو کوننی تورکیه حکومتی باشقروچیلری تامانیدن نشانلنیشی کیرک ایکن، اوغانستانلیک اوقوچیلری تامانیدن نشانلنیشی بیزلرنی فخرلنتیردی دید اریجی جنابلری بیان ایتگن اوز نطقیده.  شونینگدیک تورک اوجاقلری نینگ عمومی منشیسی بولگن اورحان قونجو جنابلری سوزگه چیقیب ظهیرالدین بابر حضرتلری شخصیتی  و اونینگ ایجادیاتی حقیده سوز یوریتیب اوغانستانلیک اوقوچیلردن شوندی اولوغ کوننی حاضرلگنلری اوچون منتدارچیلیک بیلدیردی . اوغانستان یاشلر جنبشی تورکیه نماینده سی بولگن گلب الدین مرادی محفلگه قتنشگن و محفل نینگ اویشتیریلیش اوچون یاردم قیلگن غازی یونیورسیتیی اقتصادی و اداری بیلیملر فکولتیسی باشقروچیسی حرمتلی قادر اریجی و تورک اجاقلری نینگ منشیسی بولگن اورحان قونجیدن منتدارچیلیک بیلدیریب بابالریمیزنی و خاصا تورک دنیاسی اوچون بویوک مجادله لر بیرگن ظهیرالدین محمد بابر دیک اولوغ شخصیتلر نینگ توغیلگن کونینی نشانلش بیز ایگیتلرنینگ بورجی دیدی .محفل جریانیده غازی یونیورسیتیسی اجتماعی بیلیملرانستیتوسی مدیر اورینباسری حرمتلی دوکتور التان چتین سوزگه چیقیب بابر حضرتلر نینگ حیاتی و اونینگ ایجادیاتی تورک دنیاسی اوچون بجرگن فعالیتلری حقیده سوز یوریتدی محفل نینگ رونقلشی اوچون اورته آسیادن کیلگن خواننده لر و رقاصه لر نینگ کورستگن نمایش و شونینگدیک اوغانستان اوقوچیلری تمانیدن تیارلنگن تیاتر نمایشی هم بولیب اوتدی . محفلده آلپ تیمور تورانی طرفیدن حاضرلنگن اوغانستان تورک یازوچیلر و شاعرلری دیگن کتاب هم نمایشگه قویلگن اید که اوشبو کتاب محفلگه قتنشگن بوتون مهمانلرگه ترقتیلدی . مذکور کتاب اوزبیکچه و تورکجه تیللریده بولیب اوغانستانده ایرم تاریخلرده فعالیبت کورستگن شاعر،یازوچی وعینی دمده سیاسی فعالیتلر آلیب بارگن شخصیتلریمیزنینگ بیوگرافیسی او اولرنینگ میراث قویگن اثرلری حقیده یازیلگن . کتاب نینگ بیر قنچه خطاسی بارلیگینی بیله میز اما بوبیر باشلنغیچ بولسین دیب یازدیک . نظر و انتقادلرینگیزنی کوتوب توره میز  

کتابنی اوقیش اوچون منه بو لینکگه مراجعت قیلینگ  

 http://www.yashlar.net/others/booklet.html

اوغانستان تورک یازوچیلری

ابو عبید جوزجانی بن محمد الجوزجانی                                                  

ابو عبید جوزجانی بن محمد الجوزجانی اوغانستان نینگ جوزجان منطقه سیده دنیاگه کیلگن . تورکلر نینگ اینگ مشهور یازوچی و تدقیقاتچی لریدن بولگن عبید جوزجانی مکتب نی توغیلگن شهری بولگن جوزجانده اوقییدی کیینچه لیک اوشه پیت نینگ مشهور بیلیمدانلریدن بولگن ابن سینا جنابلریدن درس آلیب اینگ استعدادلی اوقوچیلریدن بیری بوله دی. عبید جنابلری، استادی بولگن ابن سینا جنابلری نینگ کوپینجه کتابلری نی هم تالیف قیلگن و شونینگ دیک اونینگ حیاتی حقیده بیر قنچه مقاله هم یازگن شفا آتلی دیباچه هم اونینگ اثری. عبید جنابلری بیر قنچه رساله نی زمان و خسوف و کسوف حقیده یازگن . شونینگ دیک الافلاک، هندسه ده بیر رساله، ابن سینا جنابلریگه عاید بولگن قصیده عینیه شرح نی که حاضر آلمان نینگ مونیخ موزه سیده سقله نه دی عبید جنابلری نینگ اثرلریدن بولگن .

اوابن سینا نینگ عربچه اثر لری نی هم فارس تیلگه ترجمه قیلگن.عبید جنابلری ابن سینا جنابلریدن بیر قنچه مدتدن کیین (1046 م) ییلده وفات قیله دی وتوغیلگن ییر بولگن جوزجان شهریده توپراققه تاپشیریله دی. بوگون مذکور شهرنینگ مرکزیده جایلشگن اوشبو اولوغ انسان آتیگه تیگیشلی بیر مدرسه قوریلگن.

ظهیرالدین فاریابی   

الاجل صدرالحکما ابوالفضل ظهیرالدین طاهر بن محمد فاریابی اولوغ متفکر ،بیلیمدان و شاعر اوغانستانینگ شمالیده جایلشگن فاریاب ولایتی نینگ شیرین تگاپ اولوسوالیگیده دنیاگه کیلگن. باشلنغیچ اوقولینی توغیلگن ییری بولگن فاریابده اوقوگندن کیین نیشاپورگه باره دی . نیشاپور حاکمی بولگن طغانشان بن موید آی آبه بیلن یخشی مناسبتلر قوره دی. 1186 م ییلیده اسپا هان گه بارگن فاریابی جنابلری اوشه پیت نینگ قاضی سی بولگن صدرالدین خجندی بیلن یخشی روابطلر قوریب خدمت قیله دی89 11 ینچی میلادی ییلده مازندران گه سفر قیله دی اوندن کیین ایسه آذربایجانگه بارگن فاریابی جنابلری آته بیک نصرالدین جنابلری نینگ درباریده ایشگه کیردی و عمری نینگ اخیریگه چه اوشه ییرده قاله دی.  ظهیرالدین جنابلری، سلطان  نصرالدین قزل ارسلان جنابلری نینگ درباریده بولگن پیتلریده مذکور شخص طرفیدن بویوک مکافاتلر گه سزاوار تنیله دی. ظهیرالدین جنابلری عمری نینگ اخیرگی پیتلریده دربار ایشلریدن اوزاقله شه دی و 1202 ینچی میلادی ییلده وفات قیله دی. اونینگ مزاری حاضرگی ایران اولکه سی نینگ تبریز ولایتی نینگ سرخاب منطقه سیده خاقانی جنابلری نینگ مقبره سی نینگ یانیدن توپراققه تاپشیریله دی. ظهیرالدین جنابلری نینگ اسمیگه مسمی بولگن زیارت حاضرگی فاریاب ولایتی نینگ شیرین تگاپ منطقه سیده  بولیب بوتون انسانلر طرفیدن زیارت قیلیندی.  او حیاتده بولگن پیتیده اوزیدن بویوک اثرلر قوییب کیتگن . اونینگ اینگ مشهور اثرلریدن بیری 6000لیک بیتدن عبارت بولگن دیوانی بوله دی ظهیرالدین فاریابی جنابلری قصیده و غزل هم یازگن بولردن تاشقری نجوم علمیده هم رساله یازگن.

عطایی یا اتایی بلخی

مولانا عطایی یا اتایی بلخی یا اتالی بلخی ، بلخ نینگ تورکمن شاعرلریدن بولگن. نوایی جنابلری نینگ ایتیشیگه کوره او مولانا اسماعیل اتایی بلخی نینگ  فرزندلریدن بولیب اینگ بویوک شخصیتلریدن بیری و بلخده یشه گن . عطایی جنابلری نینگ شعرلری اوشه پیتده بویوک شهرت  تاپگن. نوایی حضرتلری قافیه لی شعرلری نی نقد ایتیب  اونی پروا سیز دیب اته گن . عطایی جنابلری نینگ مقبره سی بلخده و اوزیدن 260 غزللی دیوانی نی میراث قویگن .

ابن یمین شبرغانی

آگاهی یا مولانا اکه ابن یمین شبرغانی شاعر،متصوف و بیلیمدان ، 1600میلادی ییل نینگ باشلریده بوگونکی شبرغان شهریده دنیاگه کیله دی. او شبرغانده هنوز هم فعالیت کورسته یاتگن ابن یمین مدرسه سیده  اوقوچی صفتیده ایش آلیب باره دی . تحفه الزایرین جنابلری نینگ ایتیشیچه او شیخ میر خورد بیدی سمرقندی حضرتلری نینگ تقدیریگه سزاوار بولگن و بحرالاسرار جنابلری اونی شیخ المشایخ المتاخرین حضرت مولانا اکه شبرغانی دیب یاد قیله دی و بعضا هم بلخده اقامت قیلگنی نی قید ایته دی. او تعطیل کونلریده سرپل نینگ شاه توت تومانیده حیات کیچیردی . بحرالاسرار اونینگ وفات کونینی 1623 ینچی ییل دیب قید ایتگن بولسه هم باشقه تاریخچیلراونینگ وفات تاریخینی 1594و یا 1598 ینچی میلادی ییلده دیب یازگنلر. شبرغانی جنابلری، شبرغان شهری نینگ غربیده جایلشگن اوز مدرسه سیده توپراققه تاپشیریله دی.ابن یمین جنابلری حیاتده بولگن پیتیده اوزیدن بویوک اثر لر قوییب کیتگن اونینگ اینگ بویوک اثرلریدن بیری 2489بیتلی دیوانی بوله دی. بو دیوان بیرینچی مرتده مرحوم عبدالرشید جوهری جنابلری نینگ اهتمامی بیلن 1985 ینچی ییلده چاپدن  چیقه دی. اوشبو دیوان اوغانستان نینگ شمالی منطقه لریده (جنوبی تورکستانده) هلی هم مدرسه لرده درسلیک طفتیده اوقوچیلرگه اوقیتیلماقده. ابن یمین جنابلری نینگ باشقه اثرلریده بیری ایسه اونینگ اوزی یازگن و336 مثنویدن عبارت بولگن ایتدی مجلس اثری بوله دی .اوشبو اثر حرمتلی دوکتور محمدیعقوب واحدی جنابلری طرفیدن آریانا مجله سیده چاپ بوله دی.

محوی قیصاری

مولانا نعمت الله محوی اوغانستان تورکلری نینگ شاعرلریدن بولیب بوگونکی فاریاب ولایتی نینگ قیصار اولوسوالیگیده دنیاگه کیله دی. او یاشلیک پیتلریده قیصاراولوسوالیگی  نینگ خواجه کنتی قشلاغی  شیخ لاسلامیان سلسله سی نینگ سرکرده سی بولگن حرمتلی خدای بیردی اوغلی شیخ الاسلام اسلام جنابلری نینگ قوینیدن درس آله دی. کیینچه لیک خدای بیردی جنابلری نینگ اورنینی آلگن محوی  جنابلری 1798 ینچی میلادی ییلده  هرات شهریده کرخ اسملی مسجد نی قوره دی . مولانا نعمت الله محوی جنابلری غزلیات، مثنوی و مستزاد دن ترکیب تاپگن  دیوانی نی میراث قویگن .بعضی تدقیقاتچیلر قیصاری جنابلری نی غزل یازیشده خواجه حافظدن و بابا مشربدن و مثنوی یازیشده ایسه مولوی بلخی جنابلریدن تاثیرلنگنی نی قید ایتگن لر.

منشی علی رضا خان

منشی علی رضا شاه، محمد فیروز شاه اوغلی 1873 ینچی میلادی ییلده اوغانستان نینگ فاریاب ولایتیگه تیگیشلی بولگن اشپار منطقه سیده دنیاگه کیلدی. او باشلنغیچ  مکتبنی توغیلگن ییری بولگن اشپارده اوقیدی کیینچه لیک یازوچیلیکگه باشله گن رضا خان جنابلری میمنه مجلسی نینگ مشاوری صفتیده 18 ییل ایش آلیب باردی .عربچه دن فاسچه گه اوگیرتیریلگن اشرف الاخلاق رساله سی رضا جنابلری نینگ دیوانلریدنی بیری بولگن و شو نینگدیک تحغه عزیزی اسملی رساله هم رضا جنابلریگه عاید او بو بویوک اثرلرنی یازگندن کیین 1954 میلادی ییلده وفات قیلگن .

میر کلام امیر علی شیر نوایی حضرت لری نینگ 569 نچی توغیلگن کونی

میر کلام امیر علی شیر نوایی حضرت لری نینگ 569 نچی توغیلگن کونی 2010 ده اروپا نینگ فرهنگ باشکینتی تنلنگن تورکیه نینگ استبول شهریده بیر قطار اوغانستانلیک اوقوچیلر تمانیدن نشانلندی.اوشبو محفلده اوغانستانلیک اوقوچیلریدن تاشقری تورکیه ده تعلیم کوره یاتگن و ایری اولکه لردن کیلگن (قزاقستان، تورکمنستان، اوزبیکستان، مغولستان، کوریا، آذربای جان) اوقوچیلری وشونینگ دیک تورکیه ده یشه یاتگن کوچمن یورتداشلریمیز و استبول یونیورسیته سی فن و ادبیات فکولته سی شرق شناسلیک بولیمی  اوقوتوچیلری هم قتنشگن ایدی.

محفل ایککی دولت ملی مارشلری نینگ قوییشی بیلن باشله دی . محفل نینگ باشله نیش نطقینی تورکیه نینگ حکومت داییره سیده  بیر مدت وزیر بولگن احد اندیجان نجابلری بیان . اندیجا جنابلری میر کلام امیر علی شیر نوایی نینگ توغیلگن کونینی اوغانستانلیک اوقوچیلر تمانیدن نشالنگنب اوچون خرسندچیلیک بیلدیریب نوایی و نوایی ایجادیاتی حقیده سوز یوریتدی . نوایی نه تنها شاعر بلکه اوشه پبیت نینگ اینگ کوچلی دولت آدمی بولگنلیگینی اورغوله گن اندیجان جنابلری سیاست دنیاسیده هم بویوک ایشلرنی عملگه آشیرگن دیدی.  محفل جریانیده اوغانستانلیک اوقوچیلری تمانیدن حاضرلنگن نوایی حضرت لری نینگ ثمره لی حیاتی و اونینگ اثرلری حقیده  بولگن ویدیو لوحه نمایشگه قوییلدی  شونینگدیک ینه هم اوغانستان اوقوچیلریدین بولگن مصطفی کمال نواییگه عاید بولگن  شعرنی اوقیدی. استنبول یونیورسیته سی فن و ادبیات بولیمی اوقوتوچیلری اوز نوبتی بیلن نوای نینگ حیاتی و اونینگ بجرگن ایشلری حقیده سیمینارگه قتنشگن مهمانلرگه معلومات بیردی. اوقوتوچیلر عموما نوایی نینگ اینگ مشهور کتابی بولگن محاکمه لغاتین  حقیده سوز یوریتیب تورک تیلی نینگ اورته دن کییته یاتگن بیر پیتده نوایی ینه بیر مرتده تورک تیلی نینگ نی قدر کوچلی بولگنلیگینی مذکور کتاب نینگ یازیشی بیلن اثبات له دی دیلر . محفل اخیریده تورکیه ده یاشلرجنبشی نینگ ریسی بولگن گلب الدین مرا دی یاشلر جنبشی نینگ  معنوی آته سی حرمتیلی ستر جنرال عبدالرشید دوستم  جنابلری نینگ پیامی نی اوقیدی. محفلده نه تنها نوایی حضرت لری  نینگ حقیده سوز یوریتیلدی بلکه اوغانستان تورکلری نینگ ملی کلتور و فرهنگی نی انله تایاتگن اوغانستان ملی کییم لری هم نمایشگه قویلگن ایدی که محفلگه قتنشگن مهمانلر نمانیدن خرسندچیلیک بیلن قرشیلندی .محفل اوغانستان صنعتکارلری و اشوله چیلری نینگ اشوله لری و دنبوره نینگ سیسلنیشی بیلن نهایه سیگه ایتد.

میر کلام امیر علی شیر نوایی حضرت لری نینگ 569 نچی توغیلگن کونی

 

 

امیرالکلام علیشیر نوائی حضرتلری نینگ توغیلگن کونی استانبول شهریده نشانلنه دی

امیرالکلام علیشیر نوائی حضرتلری نینگ توغیلگن کونی استانبول شهریده نشانلنه دی

عزیز تیلداشلر!
اولوغ اوزبیک شاعری ، ادیب و آیدین متفکر و سیاست و دولت نینگ یوکسک سیماسی امیرالکلام نظام الدین علیشیر نوایی نینگ توغیلگن کونی نینگ بیش یوز آلتمیش توقیزینچی ییللیگی ترکیه اولکه سینینگ استانبول شهریدگی افغانستانلیک اوزبیک و ترکمن اوقوچیلری تمانیدن نشانلنه دی. تورک ادبیاتی نینگ بو اولوغ شخصیتی و اونینگ ایجادیاتی دنیاده گی برچه تورک اولوسیگه بهاسیز مقام گه ایگه دور. اوشبو محفلیمیزگه آیدین توشونچه لی بوتون اولوسیمیزنی ایچکری و تشقری اولکه لردن کیلیشلرینی و قتنه شیشلرینی چین کونگیلدن کوته میز. آره میزده بولگنلرینگیز بیزلرگه قووانچ و کوچ بخش ایته دی.
تاریخ: 5 فبروری 2010
ضیافت: 14:00- 15:00 اره سی
پروگرام باشله یشی : 15:00- 17:00 اره سی
ییر : Eminönü Halk Eğitimi Merkezi – Konferans Salonu Bab-ı Ali Caddesi, No: 37, Cağaloğlu, İstanbul
ارتباط : [e-mail]
بوگلشن ایــــــچره که یوقدور بـــقا گلنده ثبات
عجب سعادت ایرور چقسه یخشیلیک بیله